“In deze persoonlijke getuigenis heb ik de kleine details opgetekend waaruit onze levens bestonden, het geluk dat sommigen van ons redde en de gruwelijkheden die zovelen vermoorden. Het is een eerbetoon aan iedereen die heeft geleden en is gestorven, en aan mijn moedige vrienden en collega’s in het verzet die hun eigen levens op het spel zetten in een poging om anderen te redden…. De gruwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog en de moedige daden van de mensen die ze trotseerden mogen nooit worden vergeten.”
De Amsterdamse Selma van de Perre-Velleman (97) groeide op in een Joods gezin en was zeventien toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Ze maakte heel bewust mee hoe haar redelijk zorgeloze leventje langzaam veranderde in scènes uit een surrealistische film. De vrijheden voor Joden werden steeds meer ingeperkt (“de eerste keer dat ik een ster moest dragen was verschrikkelijk”), totdat er vrijwel niets mee overbleef van wat er ooit was. Selma, die het ‘geluk’ had dat ze er niet Joods uitzag, belandde in het verzet, werd uiteindelijk gearresteerd en gevangengezet en kwam terecht in het beruchte vrouwenkamp Ravensbrück, vlakbij Berlijn. Ze overleefde, in tegenstelling tot haar ouders en zusje Clara, de verschrikkingen van de oorlog. Na de bevrijding vestigde ze zich in Engeland, waar haar twee oudere broers woonden.
“Mijn naam is Selma”
Omdat mevrouw van de Perre vond dat er al genoeg boeken over de oorlog geschreven waren, koos ze ervoor om haar verhaal niet met het grote publiek te delen. Haar neven bleven er echter op aandringen om het toch op te schrijven en dat deed ze uiteindelijk. Ook omdat er in haar nieuwe thuisland Engeland weinig bekend was over het (Joodse) verzet in Nederland. Het boek kreeg de titel “Mijn naam is Selma”. Toen Selma zich aansloot bij het verzet nam ze de schuilnaam Marga van der Kuit aan. Pas toen ze was bevrijd uit Ravensbrück en tijdelijk in Zweden verbleef, wachtend tot de oorlog in Nederland ook voorbij was, durfde ze weer hardop uit te spreken dat haar echte naam Selma was.
Een indrukwekkende uitzending
Enige tijd geleden stond een hele uitzending van DWDD volledig in het teken van deze bijzondere, bijna honderdjarige vrouw, die tot voor kort nog op de golfbaan stond. Helder van geest vertelde Selma van de Perre over haar gelukkige jeugd, over het uitbreken van de oorlog en de oproepkaart voor een werkkamp die ze kreeg op haar twintigste verjaardag (“We dachten toen dat het echt om een werkkamp zou gaan”) en hoe ze uiteindelijk door een toeval werk kreeg in een bontfabriek en daardoor niet naar het werkkamp hoefde. Over haar vader die via kamp Westerbork in Auschwitz terechtkwam en over haar moeder en zusje die ondergedoken zaten.
In het verzet
Zelf vond ze onderdak in een huis waar regelmatig verzetsmensen bij elkaar kwamen en door de simpele vraag “Kan ik helpen” rolde ook zij in het verzet. ‘Marga’ redde daarmee de levens van anderen. Hoewel ze zich bewust was van de risico’s, was ze niet alleen koerierster, maar stal ook belangrijke papieren van een Duitse soldaat door gebruik te maken van zijn belangstelling voor haar. „Hij trok me op de bank, begon me te aaien enzovoort, gewoon dingen doen.” Het soldatenjasje had harde knopen die haar pijn deden, dus dat trok de man uit en legde het over een stoel. „Hij vroeg of ik nog maagd was. Ik zei ja. Toen hield hij meteen op en ging hij in de keuken thee zetten.” Waarna Selma de begeerde papieren uit het jasje kon pikken. De jonge verzetsvrouw ontkwam meerdere keren aan de nazi’s, maar in juli 1944 werd ze met een paar vrienden gearresteerd en gevangen genomen als niet-Joodse. Via kamp Vught kwam ze uiteindelijk in Ravensbrück terecht. Een gruwelijke tijd, die duurde tot april 1945.
Aangrijpend en verbijsterend
Het was een indrukwekkende uitzending, waarin Mathijs van Nieuwkerk en tafelheer Splinter Chabot zich volledig in dienst stelden van het verhaal van mevrouw van de Perre. Ik kon niet anders dan de volgende dag naar de boekwinkel gaan om het boek te gaan kopen. De verkoopster had het al gelezen en zei dat het een prachtig boek was. Nu ik het gelezen heb maak ik daar liever ‘aangrijpend en verbijsterend’ van. Want tijdens het lezen komt steeds het besef omhoog dat het allemaal echt gebeurd is. Het is niet een spannend fictieverhaal, bedacht door iemand met een rijke fantasie. Nee, het is het verhaal van een Nederlands meisje. Weliswaar van heel lang geleden, maar dat maakt het niet minder onvoorstelbaar.
Zoals de hel
Anna Berendsen, een vriendin en medegevangene van Selma, karakteriseerde Ravensbrück in de documentaire De Bezetting als ‘de afwezigheid van alle vreugde en goeds, zoals ze de hel zo vaak beschreven hebben’. Het boek heb ik al een tijdje uit, maar het gevoel van verbijstering over de hel van Ravensbrück waar ik eigenlijk maar weinig van wist, is gebleven. En dat is goed, want we mogen nooit vergeten wat er destijds is gebeurd.
Terug naar Ravensbrück
Mevrouw van de Perre kreeg in 1983 het Verzetsherdenkingskruis 1940-1945 en sinds 1995 is ze meerdere keren terug geweest in Ravensbrück, samen met Nederlandse én Duitse studenten van de Pabo. Ze is ieder jaar aanwezig bij de Dodenherdenking op de Dam om een krans te leggen ter herinnering aan de slachtoffers van Ravensbrück. De kampen Westerbork, Auschwitz en Sobibor heeft ze nooit durven bezoeken, omdat ze bang is dat ze dan geestelijk instort. “Het zou een dolksteek in mijn hart zijn om op de plekken te staan waar pa, mams en Clara hun laatste dagen hebben doorgebracht en de dood in zijn gejaagd.”
Een gat dat nooit meer zal helen
Over hoe ze om gaat met het verlies van haar dierbaren schrijft ze in het boek het volgende: „Binnen in mij zit een groot gat dat nooit meer zal helen […] Ik vraag me af of mams en Clara elkaars hand vasthielden toen ze stierven. Ik vraag me af of pa aan ons dacht in zijn laatste secondes of dat hij te veel in paniek was om ergens aan te denken. Het is gruwelijk om iemand zijn recht op een natuurlijke dood te ontnemen. Zelfs nu, 75 jaar later, lig ik ’s nachts wakker en zeg tegen mezelf: Selma, ga slapen. Je kunt wat gebeurd is niet veranderen door eraan te denken”.
We kunnen de geschiedenis inderdaad niet meer veranderen. Maar dit boek is een inspiratie om te blijven vechten voor vrijheid, op welk gebied dan ook. Juist door wel te denken aan het verbijsterende verhaal van Selma en al die andere slachtoffers van geweld en onderdrukking.
Wil je de uitzending met Selma van de Perre terugzien? Dat kan via deze link. Het boek “Mijn naam is Selma” kost bij bol.com € 15,00. Je kunt het hier bestellen.